Kalça Sıkışması (Femoroasetabular Sıkışma – FAI) Nedir?

Femoroasetabular Sıkışma (FAI), kalça ekleminin topuz (femur) ve yuva (asetabulum) kısımları arasındaki anormal temastan kaynaklanan mekanik bir problemdir. Normalde kalça eklemi hareketleri sırasında bu iki yapı uyum içinde, birbirine çarpmadan hareket eder. FAI durumunda ise kemik yapılarındaki şekil bozuklukları nedeniyle, özellikle kalçanın büküldüğü ve içe döndürüldüğü hareketlerde bu uyum bozulur ve kemikler birbirine veya aradaki labruma sürter/çarpar. İki ana FAI tipi vardır ve bunlar sıklıkla birlikte bulunur (Miks Tip):

1. CAM Tipi Sıkışma: Sorun femur tarafındadır. Femur başı ile boynu arasındaki geçiş bölgesinde normalde olması gereken hafif içbükeylik yerine, küresel olmayan anormal bir kemik çıkıntısı (bump) bulunur. Kalça büküldüğünde bu tümsek şeklindeki çıkıntı asetabulum yuvasının kenarına çarparak önce labrumu yırtar, ardından kıkırdağı soyar. Genellikle genç, aktif erkeklerde daha sık görülür.
2. PINCER Tipi Sıkışma: Sorun asetabulum (yuva) tarafındadır. Yuvanın kenarı femur başını gereğinden fazla örter (derin yuva veya kenarda kemik çıkıntısı) ya da yuvanın açısı anormaldir (retroversiyon – geriye dönüklük). Kalça hareketi sırasında femur boynu normal olsa bile, yuvanın aşırı kemik kenarı labrumu sıkıştırır ve zamanla hasar verir. Genellikle orta yaş kadınlarda daha sık görülür.

Bu tekrarlayan anormal temas ve sıkışma, kalça ekleminde ilerleyici hasara yol açar: Önce labrum yırtılır, ardından komşu kıkırdak zarar görür ve süreç devam ederse yaygın eklem kireçlenmesi gelişir.

FAI Cerrahisinin Amacı: Artroskopik FAI cerrahisinin temel amacı, bu kısır döngüyü kırmaktır:

• Sıkışmaya neden olan anormal kemik çıkıntılarını (Cam ve/veya Pincer lezyonları) traşlayarak normal eklem mekaniğini restore etmek.
• Sıkışma nedeniyle hasar görmüş olan labrumu tamir etmek.
• Varsa eşlik eden kıkırdak hasarlarını tedavi etmek.
• Ağrıyı gidermek ve takılma gibi mekanik semptomları ortadan kaldırmak.
• Kalça fonksiyonlarını ve hareket açıklığını iyileştirmek.
• Uzun vadede kalça kireçlenmesi gelişimini önlemek veya geciktirmek.

FAI Neden Oluşur? Risk Faktörleri

FAI genellikle kemiklerin büyüme ve gelişimi sırasında ortaya çıkan yapısal bir durumdur, yani sonradan oluşmaz. Ancak belirtileri genellikle genç erişkinlik döneminde veya orta yaşlarda ortaya çıkar. Nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte şunlar rol oynayabilir:

• Gelişimsel Faktörler: Kemiklerin büyüme plakları kapanırken femur başı/boynu veya asetabulumun normalden farklı şekillenmesi.
• Yoğun Fiziksel Aktivite (Adolesan Dönemde): Özellikle büyüme çağında yapılan, kalçayı sıkça zorlayan sporlar (futbol, buz hokeyi, basketbol, bale gibi) kemik şekillenmesini etkileyerek FAI gelişimine zemin hazırlayabilir.
• Çocukluk Çağı Kalça Hastalıkları: Hafif dereceli Kaymış Femur Başı Epifizi (SCFE) veya Perthes hastalığı sekelleri.
• Genetik Yatkınlık: Ailesel yatkınlık olabileceği düşünülmektedir.

FAI’nin Belirtileri Nelerdir?

FAI belirtileri genellikle sinsi başlar ve zamanla artar. En sık görülen belirti kasık ağrısıdır.

• Ağrı: Genellikle kasıkta veya kalçanın ön tarafında hissedilir. Bazen kalçanın yanına veya arkasına (popo bölgesine) yayılabilir. Ağrı genellikle aktiviteyle artan, künt, sızlayıcı bir ağrı olabileceği gibi, belirli hareketlerde (derin çömelme, arabaya inip binme, kalçayı içe döndürme) ortaya çıkan keskin, batıcı tarzda da olabilir. Uzun süre oturmak da ağrıyı artırabilir.
• Mekanik Belirtiler: Hareket sırasında kalçada klik sesi, atlama, takılma veya kilitlenme hissi. Bu belirtiler genellikle eşlik eden labrum yırtığına işaret eder.
• Hareket Kısıtlılığı: Özellikle kalçayı bükme (fleksiyon) ve içe döndürme (internal rotasyon) hareketlerinde kısıtlılık ve ağrı. Bağdaş kurmakta veya çorap giymekte zorlanma.
• Performans Düşüklüğü: Sporcularda performans düşüklüğü, hareketlerde zorlanma.

Kalça Sıkışması (FAI) Tanısı Nasıl Konulur?

FAI tanısı; detaylı öykü, dikkatli fizik muayene ve özel görüntüleme yöntemleri ile konulur:

• Detaylı Öykü: Ağrının yeri, başlangıcı, karakteri, hangi hareketlerle arttığı, mekanik semptomlar, yapılan sporlar sorgulanır.
• Fizik Muayene: Kalça hareket açıklığı (özellikle fleksiyon ve iç rotasyondaki kısıtlılık) ölçülür. FADIR testi (Kalça bükülü iken içe döndürme ve yaklaştırma ile kasık ağrısının ortaya çıkması) gibi özel sıkışma testleri yapılır. Bu testin pozitif olması FAI şüphesini güçlendirir.
• Görüntüleme Yöntemleri:
  
  • Röntgen (X-ray): FAI tanısı ve tipini belirlemede temel yöntemdir. AP Pelvis ve özel kalça grafileri (kurbağa lateral, Dunn 45°/90°, cross-table lateral gibi) çekilerek kemik morfolojisi detaylı incelenir. Cam lezyonunun büyüklüğü (alfa açısı ölçümü), Pincer lezyonunun varlığı (asetabular örtünme, retroversiyon) ve eklem aralığı (kireçlenme?) değerlendirilir.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT) / 3D BT: Özellikle kemik yapısını üç boyutlu olarak daha net görmek ve cerrahi planlama yapmak için kullanılır.
  • Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme veya MR Artrografi (MRA): FAI’nin yol açtığı yumuşak doku hasarlarını (labrum yırtığı, kıkırdak hasarı) göstermede en değerli yöntemdir. MRA (ilaçlı MR) labrum yırtıklarını daha hassas gösterir.

Tedavi Seçenekleri: Konservatif mi Cerrahi mi?

• Ameliyatsız (Konservatif) Tedavi: Başlangıçta semptomları hafifletmek amacıyla denenebilir. Aktivite düzenlemesi (sıkışmaya neden olan hareketlerden kaçınma), NSAİİ’ler, fizik tedavi (core ve kalça kaslarını güçlendirme, esneklik, ancak sıkışmayı artıracak hareketlerden kaçınma) ve eklem içi enjeksiyonlar (kortizon veya hyaluronik asit – geçici rahatlama için) içerir. Ancak konservatif tedavi altta yatan kemiksel sorunu düzeltmez ve genellikle kalıcı bir çözüm sağlamaz. Semptomlar sıklıkla devam eder veya tekrarlar.
• Cerrahi Tedavi: Artroskopik FAI Cerrahisi: Konservatif tedaviye yanıt vermeyen, günlük yaşamı veya spor aktiviteleri kısıtlanan, görüntülemede FAI ve buna bağlı labrum/kıkırdak hasarı saptanan ve henüz ileri derecede kireçlenmesi olmayan hastalarda altın standart tedavi yöntemidir.

Artroskopik FAI Cerrahisi: Kapsamlı Tedavi Yaklaşımı

Kalça artroskopisi, kalça eklemine minimal invaziv (kapalı) yöntemle müdahale edilmesini sağlar. Amaç, sıkışmaya neden olan kemiksel yapıları düzeltmek ve oluşan yumuşak doku hasarlarını onarmaktır:

1. Eklem İçi Değerlendirme: Artroskop ile eklem içine girilerek labrum, kıkırdak yüzeyler (femur başı ve asetabulum), ligamentum teres gibi tüm yapılar detaylı olarak incelenir, hasarlar tespit edilir.
2. Labrum Tamiri (veya Debridmanı): Yırtık olan labrum, eğer doku kalitesi uygunsa, sütür ankorları kullanılarak kemik kenarına tekrar dikilir (tamir). Eğer tamir edilemeyecek kadar yıpranmışsa temizlenir (debridman). Amaç, labrumun fonksiyonunu mümkün olduğunca korumaktır.
3. Kemiksel Sıkışmanın Giderilmesi (Osteoplasti): Ameliyatın en kritik kısmıdır.
   
   • Asetabuler Rim Trimming (Pincer Lezyonu için): Yuva kenarındaki aşırı kemik çıkıntısı artroskopik traşlayıcı (burr) ile dikkatlice traşlanır.
   • Femoral Osteokondroplasti (Cam Lezyonu için): Femur başı/boynu bileşkesindeki anormal kemik çıkıntısı yine artroskopik traşlayıcı ile dikkatlice traşlanarak normal anatomik şekli verilir. Ameliyat sırasında kalçaya hareket verilerek sıkışmanın ortadan kalktığı kontrol edilir.
4. Kıkırdak Tedavisi: Eğer belirgin kıkırdak hasarı varsa, aynı seansta debridman, mikrokırık gibi ek kıkırdak prosedürleri de uygulanabilir.

Başarının sırrı, hem labrum gibi yumuşak doku hasarlarını hem de altta yatan FAI gibi kemiksel sorunları aynı anda ve eksiksiz olarak tedavi etmektir. Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara’da bu kapsamlı artroskopik FAI cerrahisini gerçekleştirmektedir.

Riskler, Faydalar ve Zorlu İyileşme Süreci

• Faydalar: Ağrının (özellikle kasık ağrısının) ve mekanik semptomların (takılma, kilitlenme) giderilmesi, kalça hareket açıklığının ve fonksiyonlarının artması, spora ve aktif yaşama dönüş imkanı, kalça kireçlenmesi riskinin potansiyel olarak azaltılması veya geciktirilmesi.
• Riskler: Genel cerrahi riskleri (enfeksiyon, DVT/PE, anestezi). Kalça artroskopisine özgü riskler (geçici veya nadiren kalıcı sinir hasarı, traksiyona bağlı komplikasyonlar, eklem sertliği, heterotopik ossifikasyon). Yapılan işleme bağlı riskler (labrum tamirinin başarısızlığı, kemik traşlamasının yetersiz veya aşırı olması – nadiren instabiliteye yol açabilir, devam eden ağrı).
• İyileşme Süreci: Kalça FAI cerrahisi sonrası iyileşme uzun, sabır ve disiplin gerektiren bir süreçtir.
  
  • Koltuk Değneği: Genellikle labrum tamirini ve kemik iyileşmesini korumak için 4-6 hafta süreyle koltuk değneği ile korumalı yük verme gerekir.
  • Hareket Kısıtlamaları: Başlangıçta belirli kalça hareketleri kısıtlanır.
  • Fizik Tedavi: Mutlaka gereklidir ve aylarca sürer. Özel kalça artroskopisi rehabilitasyon protokolleri uygulanır. Yavaş ve aşamalı olarak hareket açıklığı, kas gücü, denge ve fonksiyonellik geri kazanılır.
  • Spora Dönüş: Genellikle 6 ila 12 ay arasında bir zaman alır ve doktor/fizyoterapist onayı gerektirir.

Ankara’da Kalça Sıkışması (FAI) Cerrahisi ve Prof. Dr. Murat Bozkurt’un Yaklaşımı

Kalça sıkışma sendromu (FAI), Ankara’daki genç ve aktif nüfusta önemli bir kalça ağrısı nedenidir ve doğru tanı ve tedavi gerektirir. Prof. Dr. Murat Bozkurt, FAI tedavisinde şu yaklaşımı benimser:

• Doğru Teşhis: Hastanın öyküsü, detaylı fizik muayene ve özellikle FAI morfolojisini gösteren röntgenler ile yumuşak doku hasarını gösteren MR Artrografi kullanarak doğru teşhisi koyar.
• Kapsamlı Değerlendirme: Sadece labruma veya sadece kemiğe odaklanmak yerine, FAI’nin tüm bileşenlerini (Cam, Pincer, labrum hasarı, kıkırdak hasarı) bir bütün olarak değerlendirir.
• Minimal İnvaziv Cerrahi: Tedavi gerektiğinde, artroskopik cerrahi ile hem kemiksel sıkışmayı (osteoplasti) hem de labrum yırtığını (tamir) aynı seansta, minimal invaziv yöntemlerle tedavi etmeyi hedefler.
• Hasta Odaklılık: Hastanın yaşına, aktivite düzeyine ve beklentilerine göre en uygun tedavi planını oluşturur ve ameliyat sonrası uzun rehabilitasyon süreci konusunda detaylı bilgilendirme ve yönlendirme yapar.