Ergenlikte Büyüme Sorunlarında Rehabilitasyon

Ergenlik Dönemi ve Kas-İskelet Sisteminde Büyümenin Önemi

Ergenlik döneminde kemiklerin uçlarında bulunan ve boy uzamasından sorumlu olan “büyüme plakları” (epifiz plakları) son derece aktiftir. Kemikler hızla uzarken, kaslar, tendonlar ve bağlar da bu hıza adapte olmaya çalışır. Bu hızlı büyüme ve değişim, kas-iskelet sistemini yaralanmalara ve bazı yapısal sorunlara karşı daha hassas hale getirebilir. Vücudun ağırlık merkezinin değişmesi, koordinasyonun geçici olarak azalması ve artan fiziksel aktivite de bu dönemde karşılaşılan sorunlara katkıda bulunabilir. Bu nedenle, ergenlikte ortaya çıkan ağrıların “büyüme ağrısı” denilerek geçiştirilmemesi, altta yatan bir sorun olup olmadığının bir uzman tarafından değerlendirilmesi büyük önem taşır.

Ergenlikte Sık Görülen Ortopedik Büyüme Sorunları ve Rehabilitasyonun Yeri

Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara‘daki kliniğinde ergenlik döneminde sıkça karşılaştığı ve rehabilitasyonun önemli rol oynadığı bazı ortopedik sorunları şöyle sıralamaktadır:

• Omurga Sorunları:
  
  • Skolyoz (Omurga Eğriliği): Özellikle idiyopatik adolesan skolyoz, ergenlikte en sık görülen omurga deformitesidir. Düşük dereceli eğriliklerde özel egzersiz programları (örneğin, Schroth metodu gibi skolyoz spesifik egzersizler), korse tedavisi ile birlikte rehabilitasyon, eğriliğin ilerlemesini yavaşlatmada ve duruşu iyileştirmede önemli rol oynar. Cerrahi tedavi sonrası da kapsamlı bir rehabilitasyon süreci gereklidir.
  • Kifoz (Kamburluk): Scheuermann Kifozu (yapısal kamburluk) veya postüral kifoza (duruşa bağlı kamburluk) bağlı olarak gelişebilir. Rehabilitasyon, sırt ve karın kaslarını güçlendirmeyi, doğru duruş alışkanlıklarını kazandırmayı ve esnekliği artırmayı hedefler.
• Eklem ve Kemik Gelişim Sorunları (Apofizitler): Büyüme plaklarının aşırı yüklenmesine bağlı olarak gelişen iltihaplı durumlardır.
  
  • Osgood-Schlatter Hastalığı: Diz kapağının hemen altındaki kemik çıkıntıda (tibia tüberkülü) ağrı ve şişlikle karakterizedir.
  • Sever Hastalığı: Topuk kemiğinin (kalkaneus) arka kısmındaki büyüme plağında ağrıya neden olur.
  • Bu durumlarda rehabilitasyon; ağrıyı azaltmaya yönelik uygulamalar, germe egzersizleri, kas dengesizliklerini gidermeye yönelik güçlendirme ve aktivite modifikasyonunu içerir.
• Femur Başı Epifiz Kayması (SCFE): Uyluk kemiğinin baş kısmındaki büyüme plağının kayması durumudur. Genellikle cerrahi tedavi gerektirir ve sonrasında eklem hareket açıklığını, kas gücünü ve yürüyüşü iyileştirmek için yoğun bir rehabilitasyon programı uygulanır.
• Perthes Hastalığı: Uyluk kemiği başının avasküler nekrozu (kanlanmasının bozulması) ile karakterizedir. Tedavi ve rehabilitasyon, eklem hareketliliğini korumayı, ağrıyı azaltmayı ve kalıcı deformiteleri önlemeyi amaçlar.
• Duruş (Postür) Bozuklukları: Uzun süre yanlış pozisyonda oturma, ağır sırt çantası taşıma gibi nedenlerle gelişebilir. Rehabilitasyon, postüral farkındalığı artırma, doğru duruş kaslarını güçlendirme ve ergonomik düzenlemeler konusunda eğitimi içerir.
• Büyüme Plağı Yaralanmaları ve Aşırı Kullanım Sendromları: Özellikle aktif spor yapan ergenlerde, büyüme plaklarına gelen darbeler veya aşırı antrenman sonucu yaralanmalar görülebilir. Rehabilitasyon, yaralanan bölgenin korunması, kademeli olarak aktiviteye dönüş ve altta yatan biyomekanik sorunların düzeltilmesini hedefler.

Ergenlikte Büyüme Sorunlarında Rehabilitasyonun Amaçları Nelerdir?

Rehabilitasyon programının temel amaçları, sorunun tipine göre değişiklik göstermekle birlikte genel olarak şunlardır:

• Ağrıyı azaltmak veya ortadan kaldırmak.
• Eklem hareket açıklığını korumak veya artırmak.
• Kas gücünü, esnekliğini ve dayanıklılığını geliştirmek.
• Doğru duruş (postür) alışkanlıklarını kazandırmak.
• Varsa mevcut deformitenin ilerlemesini yavaşlatmak veya düzeltilmesine yardımcı olmak.
• Vücut farkındalığını ve koordinasyonu artırmak.
• Günlük yaşam aktivitelerinde ve sporda fonksiyonel kapasiteyi en üst düzeye çıkarmak.
• Ergenin ve ailenin hastalık/durum hakkında bilinçlenmesini sağlamak.
• Uzun vadede yaşam kalitesini artırmak.

Rehabilitasyon Sürecinde Uygulanan Genel Yöntemler

Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara‘da ergen hastaları için rehabilitasyon programlarını, altta yatan soruna, ergenin yaşına, gelişim düzeyine ve bireysel ihtiyaçlarına göre kişiselleştirir. Sıklıkla kullanılan yöntemler şunlardır:

• Kişiye Özel Egzersiz Programları:
  
  • Germe Egzersizleri: Kısalmış ve gergin kasları esnetmek için.
  • Güçlendirme Egzersizleri: Zayıf kas gruplarını (özellikle core bölgesi, sırt, kalça ve bacak kasları) kuvvetlendirmek için.
  • Denge ve Koordinasyon Egzersizleri: Vücut farkındalığını ve motor kontrolü geliştirmek için.
  • Skolyoz ve Kifoz için Özel Egzersizler: Schroth, SEAS gibi bilimsel temelli egzersiz yaklaşımları.
• Manuel Terapi Teknikleri: Eklem mobilizasyonu, yumuşak doku mobilizasyonu gibi fizyoterapist tarafından elle uygulanan teknikler ağrıyı azaltmaya ve hareketliliği artırmaya yardımcı olabilir.
• Postür Eğitimi ve Ergonomik Düzenlemeler: Doğru duruşun öğretilmesi, günlük yaşamda (okulda, evde ders çalışırken) uyulması gereken ergonomik prensipler hakkında bilgilendirme.
• Aktivite Modifikasyonu ve Spora Güvenli Dönüş Planlaması: Ağrıyı artıran aktivitelerden geçici olarak kaçınma, spora kademeli ve güvenli bir şekilde dönüş için özel programlar.
• Hasta ve Aile Eğitimi: Sorunun doğası, tedavi süreci, evde dikkat edilmesi gerekenler ve egzersizlerin doğru yapılması konusunda detaylı bilgilendirme. Ailenin desteği ve katılımı, rehabilitasyonun başarısı için çok önemlidir.
• Gerekirse Yardımcı Cihaz Kullanımı ve Eğitimi: Korse (skolyoz, kifoz), tabanlık gibi yardımcı cihazların doğru kullanımı konusunda destek.

Rehabilitasyonda Prof. Dr. Murat Bozkurt’un Rolü ve Ankara’daki Multidisipliner Yaklaşım

Prof. Dr. Murat Bozkurt, ergenlik dönemi büyüme sorunlarının yönetiminde merkezi bir rol oynar:

• Erken ve Doğru Tanı: Detaylı fizik muayene, gerekli görüntüleme yöntemleri (röntgen, MRG vb.) ve analizlerle sorunun doğru bir şekilde tanımlanmasını sağlar.
• Tedavi Planının Oluşturulması: Tanıya göre konservatif tedavi (rehabilitasyon, korse vb.) veya cerrahi tedavi seçeneklerini değerlendirir ve hasta/aile ile birlikte en uygun tedavi planına karar verir.
• Rehabilitasyon Programının Yönetimi: Kişiye özel rehabilitasyon programını planlar veya onaylar, sürecin ilerleyişini düzenli kontrollerle takip eder.
• Cerrahi Müdahale (Gerekirse): Konservatif tedavinin yetersiz kaldığı veya yapısal sorunun cerrahi gerektirdiği durumlarda (örneğin, ilerleyici skolyoz, SCFE) gerekli cerrahi müdahaleleri başarıyla gerçekleştirir.
• Ameliyat Sonrası Rehabilitasyon: Cerrahi sonrası iyileşme sürecinin en önemli parçası olan rehabilitasyon programını titizlikle planlar ve yönetir.
• Multidisipliner İşbirliği: Ankara‘daki deneyimli fizyoterapistler, ortez-protez teknikerleri ve gerektiğinde diğer uzmanlık alanlarından (örneğin, endokrinoloji, pediatri) hekimlerle yakın işbirliği içinde çalışarak hastaya bütüncül bir bakım sunar.

Ergenlikte Büyüme Sorunları ve Rehabilitasyon Sürecinde Ailelere Öneriler

• Erken Farkındalık: Çocuğunuzun duruşunda, yürüyüşünde veya fiziksel aktiviteleri sırasında fark ettiğiniz anormal durumları veya ağrı şikayetlerini ciddiye alın ve bir uzmana danışın.
• Uzman Seçimi: Ergenlik dönemi kas-iskelet sistemi sorunları konusunda deneyimli bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurun.
• Sabır ve Süreklilik: Rehabilitasyon zaman ve sabır gerektiren bir süreçtir. Çocuğunuzun egzersiz programına düzenli katılımını ve evde verilen egzersizleri yapmasını teşvik edin.
• Pozitif Destek: Çocuğunuzu motive edin, tedavi sürecinde ona duygusal destek sağlayın.
• Açık İletişim: Doktorunuzla ve fizyoterapistinizle sürekli iletişim halinde olun, aklınızdaki soruları sormaktan çekinmeyin.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı: Dengeli beslenme ve düzenli fiziksel aktivite, genel kas-iskelet sağlığı için önemlidir.