Total Ayak Bileği Protezi (TAR) Nedir?

Total Ayak Bileği Protezi (Total Ayak Bileği Artroplastisi), kalça ve diz protezlerine benzer bir prensiple çalışan bir ameliyattır. Bu ameliyatta, ayak bileği eklemini (tibiotalar eklem) oluşturan kemiklerden kaval kemiğinin (tibia) alt yüzeyi ve aşık kemiğinin (talus) üst yüzeyindeki hasarlı ve aşınmış kıkırdak ile bir miktar kemik dokusu çıkarılır. Çıkarılan bu yüzeylerin yerine, genellikle metal alaşımlardan yapılmış tibial ve talar bileşenler ile bu iki metal parça arasında pürüzsüz hareketi sağlayan, yüksek yoğunluklu polietilenden (dayanıklı plastik) yapılmış bir ara parça yerleştirilir.

Temel Amaç ve Fark: Ayak bileği protezinin temel amacı, kireçlenmeye bağlı şiddetli ağrıyı ortadan kaldırırken, ayak bileğinin doğal yukarı-aşağı (dorsifleksiyon-plantarfleksiyon) hareketini korumaktır. Bu özelliğiyle, eklem hareketini tamamen ortadan kaldıran ayak bileği artrodezinden (dondurma ameliyatı) ayrılır.

Kimler Ayak Bileği Protezi İçin Uygun Adaydır? (Hasta Seçimi)

Total ayak bileği protezi, her ayak bileği kireçlenmesi hastası için uygun değildir. Başarılı bir sonuç için hasta seçimi çok önemlidir ve genellikle ayak bileği dondurma ameliyatına göre daha sıkı kriterler bulunur:

• Şiddetli Son Evre Ayak Bileği Artriti: Konservatif tedavilere yanıt vermeyen, şiddetli ağrı ve fonksiyon kaybına yol açan kireçlenme (osteoartrit – özellikle travma sonrası, romatoid artrit veya diğer iltihaplı artritler).
• Daha Düşük Fiziksel Aktivite Beklentisi / Yaş: Geleneksel olarak, protezin ömrü ve dayanıklılığı konusundaki endişeler nedeniyle daha yaşlı (genellikle 55-60 yaş üzeri) ve daha düşük fiziksel aktivite beklentisi olan hastalar tercih edilir. Ancak implant teknolojisindeki gelişmelerle bu endikasyonlar genişlemektedir. Genç ve çok aktif hastalarda protez aşınması riski daha yüksektir.
• Yeterli Kemik Stoğu: Protez parçalarını destekleyecek yeterli miktarda ve kalitede kemik dokusu olmalıdır. Ciddi kemik kaybı veya osteoporoz uygun olmayabilir.
• Minimal Deformite ve İnstabilite: Ayak bileğinde çok ciddi bir şekil bozukluğu (varus/valgus) veya bağlarda belirgin bir gevşeklik (instabilite) olmamalıdır. Hafif-orta dereceli deformiteler bazen ek işlemlerle düzeltilebilir.
• Sağlıklı Yumuşak Doku: Ayak bileği çevresindeki cilt ve dolaşımın iyi durumda olması, yara iyileşmesi açısından önemlidir.
• Sağlam Bağlar: Genellikle ayak bileği yan bağlarının sağlam olması tercih edilir.

Kimler Uygun Değildir (Kontrendikasyonlar): Aktif enfeksiyon, ciddi periferik damar hastalığı, kontrolsüz diyabet, ciddi sinir hasarı (nöropati), ileri derecede kemik erimesi, düzeltilemeyen ciddi deformite veya instabilite, talusun ciddi avasküler nekrozu (çökmüş ve kemik kaybı olan), yüksek darbeli spor veya ağır iş beklentisi olanlar, obezite, sigara kullanımı gibi durumlar genellikle ayak bileği protezi için uygun değildir veya riskleri artırır.

Ayak Bileği Protezinin Hedeflediği Belirtiler

TAR ameliyatı ile hedeflenen temel belirtiler şunlardır:

• Şiddetli, sürekli, yük vermekle artan ayak bileği ağrısı.
• Ağrı nedeniyle oluşan yürüme güçlüğü ve topallama.
• Ayak bileği hareketlerinde ağrılı kısıtlılık.
• Yaşam kalitesinde belirgin düşüş.

Ameliyat, ağrıyı gidererek ve hareketi koruyarak hastanın fonksiyonlarını iyileştirmeyi amaçlar.

Tanı ve Ameliyat Öncesi Planlama

Ayak bileği protezi kararı verilmeden önce detaylı bir değerlendirme ve planlama yapılır:

• Detaylı Öykü: Ağrının şiddeti, süresi, hastanın aktivite düzeyi, beklentileri (özellikle hareket beklentisi), geçirilmiş tedaviler, ek hastalıklar sorgulanır.
• Fizik Muayene: Ayak bileği hareket açıklığı (aktif ve pasif), deformite varlığı ve derecesi, bağların stabilitesi, cilt durumu, nabızlar ve sinir fonksiyonları dikkatlice değerlendirilir. Komşu eklemlerin (subtalar, talonaviküler) durumu da önemlidir.
• Görüntüleme Yöntemleri:
  
  • Ayakta Basarak Çekilen Röntgenler: Esastır. AP, lateral ve mortise grafileri ile kireçlenmenin şiddeti (eklem aralığı daralması, kemik çıkıntıları, kistler), kemik kalitesi, dizilim (alignment) ve deformite derecesi değerlendirilir. Komşu eklemlerin durumu da incelenir.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kemik stoğunu, kistleri, deformiteyi üç boyutlu olarak daha iyi değerlendirmek ve ameliyat öncesi protez boyutunu ve yerleşimini planlamak için sıklıkla istenir. Bazen kişiye özel kesi kılavuzları (PSI) veya robotik cerrahi planlaması için kullanılır.
  • Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Genellikle protez planlaması için rutin gerekmez ancak yumuşak doku durumunu, bağları veya talus kemiğinin kanlanmasını (Avasküler Nekroz) değerlendirmek için istenebilir.
• Ameliyat Öncesi Planlama: Elde edilen verilere göre hastanın anatomisine en uygun protez tipi, boyutu ve yerleşimi planlanır.

Total Ayak Bileği Protezi Ameliyatı Nasıl Yapılır?

TAR ameliyatı genellikle açık cerrahi ile yapılır ve teknik olarak hassasiyet gerektirir:

1. Anestezi: Genel veya spinal anestezi uygulanır. Genellikle kanamayı azaltmak için turnike kullanılır.
2. Cerrahi Kesi: Genellikle ayak bileğinin ön yüzünden yapılan bir kesi ile ekleme ulaşılır. Sinirler, damarlar ve tendonlar dikkatlice korunur.
3. Kemik Kesileri: Cerrah, özel kesi kılavuzları (jigler) veya bazen robotik sistemler yardımıyla, kaval kemiğinin (tibia) alt ucundan ve aşık kemiğinin (talus) üst yüzeyinden hasarlı kıkırdak ve ince bir kemik tabakasını hassas bir şekilde keserek çıkarır. Kesilerin doğru açıda ve planda yapılması çok önemlidir.
4. Protez Bileşenlerinin Yerleştirilmesi: Hazırlanan kemik yüzeylerine uygun boyutlardaki metal tibial ve talar protez bileşenleri yerleştirilir. Bu bileşenler kemiğe çimento ile veya çimentosuz (press-fit) olarak tespit edilebilir. Metal bileşenler arasına hareketli polietilen ara parça konulur.
5. Kontrol ve Kapatma: Protezlerin stabilitesi, ayak bileğinin hareket açıklığı ve dizilimi kontrol edilir. Gerekirse ek işlemler (bağ dengelenmesi, Aşil tendon gevşetmesi) yapılabilir. Yara katmanları dikkatlice kapatılır.

Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara’da total ayak bileği protezi ameliyatını modern implant tasarımları ve cerrahi teknikler kullanarak gerçekleştirmektedir.

Riskler, Faydalar ve İyileşme Süreci

• Faydalar:
  
  • Ağrının Giderilmesi: Kireçlenmeye bağlı şiddetli ağrıyı gidermede oldukça etkilidir.
  • Hareketin Korunması: Ayak bileğinin yukarı-aşağı hareketini koruyarak, dondurma ameliyatına göre potansiyel olarak daha doğal bir yürüyüş paterni sağlar.
  • Fonksiyonların İyileşmesi ve Yaşam Kalitesinin Artması.
• Riskler:
  
  • Genel cerrahi riskleri: Enfeksiyon (kalça/diz protezlerine göre riski biraz daha yüksek olabilir), Derin Ven Trombozu (DVT)/Pulmoner Emboli (PE), anestezi riskleri.
  • Yara İyileşme Sorunları: Ayak bileği çevresindeki cildin ince olması nedeniyle yara iyileşmesi problemleri ve enfeksiyon riski daha belirgindir.
  • Sinir Hasarı: Yüzeyel veya derin peroneal sinir ya da tibial sinir dalları yaralanabilir (hissizlik, yanma, güçsüzlük).
  • Protez ile İlgili Komplikasyonlar:
    
    • Gevşeme (Loosening): Protez parçalarının kemikten ayrılması (en sık revizyon nedeni).
    • Aşınma (Wear): Polietilen ara parçanın zamanla aşınması.
    • Osteoliz: Aşınma parçacıklarının kemikte erimeye yol açması.
    • Çökme (Subsidence): Protezin kemik içine doğru gömülmesi.
    • Protez Çevresi Kırık: Ameliyat sırasında veya sonrasında protezin etrafındaki kemikte kırık oluşması.
    • İmpingement (Sıkışma): Protez parçalarının veya çevresindeki dokuların hareketi engellemesi.
  • Revizyon İhtiyacı: Ayak bileği protezlerinin uzun vadeli dayanıklılığı kalça ve diz protezleri kadar kanıtlanmamıştır ve zamanla (%10-20 veya daha fazla 10 yıl içinde) tekrar ameliyat (revizyon) ihtiyacı dondurma ameliyatına göre daha yüksektir. Revizyon cerrahisi genellikle daha zordur.
  • Devam Eden Ağrı veya Sertlik.
• İyileşme Süreci: Dikkatli ve aşamalı bir rehabilitasyon gerektirir.
  
  • İmmobilizasyon ve Yük Vermeme: Ameliyat sonrası genellikle birkaç hafta (örn. 4-8 hafta) süreyle alçı veya özel bir yürüme botu (boot) içinde bacağa yük verilmez veya çok sınırlı yük verilir. Bu, yumuşak doku iyileşmesi ve protezin kemikle bütünleşmesi (varsa) için önemlidir.
  • Fizik Tedavi: İmmobilizasyon sonrası başlanır ve aylarca sürer. Amaç; kontrollü bir şekilde eklem hareket açıklığını geri kazanmak, kas gücünü artırmak, dengeyi geliştirmek ve normal yürüyüşü sağlamaktır.
  • Süreç: Normal günlük aktivitelere dönüş genellikle 3-6 ay sürer.
  • Aktivite Kısıtlamaları: Ayak bileği protezinin ömrünü uzatmak için genellikle yüksek darbeli aktiviteler (koşma, zıplama, temas sporları) önerilmez. Düşük etkili sporlar (yüzme, bisiklet, yürüyüş) yapılabilir.

Ayak Bileği Protezi mi, Artrodez (Dondurma) mi?

İleri evre ayak bileği kireçlenmesinde bu iki ameliyat arasında karar vermek önemlidir:

• Protez (TAR): Hareketi korur, yürüyüşü daha normale yakın tutar. Ancak dayanıklılığı daha azdır, revizyon riski yüksektir ve aktivite kısıtlamaları gerektirir. Genellikle daha yaşlı, daha az aktif, deformitesi az olan hastalar için uygundur.
• Artrodez (Dondurma): Hareketi ortadan kaldırır, yürüyüşü değiştirir, komşu eklemlere yük bindirir. Ancak ağrıyı gidermede çok güvenilirdir, çok dayanıklıdır ve daha az aktivite kısıtlaması gerektirebilir. Genellikle daha genç, daha aktif, ağır iş yapan veya ciddi deformitesi/kemik kaybı olan hastalar için tercih edilebilir.

Bu karar, hastanın yaşı, aktivite seviyesi, beklentileri, eklemdeki hasarın durumu ve cerrahın deneyimi gibi birçok faktör göz önünde bulundurularak kişiye özel olarak verilmelidir.

Ankara’da Ayak Bileği Protezi ve Prof. Dr. Murat Bozkurt’un Yaklaşımı

Total ayak bileği protezi, Ankara’da ileri düzey ayak bileği cerrahisi yapan merkezlerde uygulanan, teknik olarak hassasiyet ve deneyim gerektiren bir ameliyattır. Prof. Dr. Murat Bozkurt, ileri evre ayak bileği kireçlenmesi olan hastalara yaklaşımında:

• Kapsamlı Değerlendirme: Hastanın durumunu tüm yönleriyle (ağrı, fonksiyon, aktivite, beklentiler, radyoloji) değerlendirir.
• Tedavi Seçeneklerini Tartışma: Hem total ayak bileği protezinin hem de ayak bileği dondurma ameliyatının avantajlarını, dezavantajlarını, risklerini ve uzun vadeli sonuçlarını hasta ile detaylıca görüşerek, hastanın durumuna ve beklentilerine en uygun tedaviye birlikte karar verir.
• Doğru Hasta Seçimi: Ayak bileği protezinin başarısı için doğru hasta seçiminin kritik olduğunun bilincindedir ve endikasyonları dikkatlice uygular.
• Modern Cerrahi Teknikler: Protez ameliyatı kararı verildiğinde, güncel implant tasarımlarını ve modern cerrahi teknikleri kullanarak ameliyatı titizlikle gerçekleştirir.
• Rehabilitasyon ve Takip: Ameliyat sonrası rehabilitasyon sürecini ve aktivite kısıtlamalarını hastaya anlatır ve uzun vadeli takip sağlar.

Total ayak bileği protezi, doğru seçilmiş hastalarda şiddetli ayak bileği ağrısını giderirken eklem hareketini koruyan değerli bir cerrahi seçenektir. Ancak ameliyatın riskleri, uzun vadeli dayanıklılığı ve aktivite kısıtlamaları göz önünde bulundurulmalıdır. Tedavi kararı, mutlaka bu konuda deneyimli bir ortopedi cerrahı ile birlikte verilmelidir. Ankara’da ayak bileği protezi ve diğer tedavi seçenekleri hakkında bilgi almak için Prof. Dr. Murat Bozkurt’a başvurabilirsiniz.

Detaylı bilgi ve randevu için Prof. Dr. Murat Bozkurt ile 0312 502 70 74 numaralı telefondan iletişime geçebilirsiniz.